Werken met Solarplate (fotopolymeerplaten)

Fotopolymeerplaten worden in de hoogdruk gebruikt. In de jaren 60 van de vorige eeuw werden de loden cliché's en loden letters langzamerhand vervangen door fotopolymeerplaten. Het werkte een stuk sneller en men had minder last van de schadelijke stoffen die vrijkwamen bij het zetsel gieten en de cliché's maken (Monotype en Linotype zetmachines). Fotopolymeerplaten werden het eerst gebruikt in de "Flexografie" (het drukken op flexibele materialen zoals karton). Later verving het de cliché's en de loden letter. In de commerciële drukkerijen wordt fotopolymeer alleen in de hoogdruk gebruikt, daarom hebben ze ook een bepaalde dikte. Een fotopolymeerplaat bestaat uit drie lagen: de stalen onderplaat (ong. 0,3mm dik), de fotopolymeerlaag (ong. 0,3mm dik) en een transparante plastic beschermlaag.
Fotopolymer hardt uit in UV-licht (Ultra-violet). Het onbelichte materiaal is opgebouwd uit "monomeren", losse moleculen die eenvoudig met water en een beetje soda kunnen worden uitgewassen. Het belichte materiaal is opgebouwd uit "polymeren" aan elkaar geketende moleculen (= gehard) die niet gemakkelijk uitgewassen kunnen worden met water en soda.

Dan Welden (een Amerikaanse graficus) ontdekte in de jaren 70 van de vorige eeuw dat hij er een diepdrukplaat mee kon maken, door deze bloot te stellen aan zonlicht. Daarom noemde hij de plaat "solar plate".

Werken met een "solarplate":
Een lijntekening (tekenen, schilderen) wordt gemaakt op een transparant. (calque-papier, tekenfilm, matglas).
Het transparant wordt (met het beeld naar beneden) op de solarplate gelegd en belicht in het zonlicht (of een belichtingskast). UV-licht dringt door in de polymeer onder de onbetekende delen van het transparant en verhard de polymeer. De onbelichte delen blijven oplosbaar in water. (als het transparant niet een lijntekening is, moet er tijdens een extra belichting een aquatint scherm gebruikt worden)
De plaat wordt gewassen in een bad met water (+beetje soda), en de opbelichte delen worden weggewassen.
De plaat heeft nu een "eindbelichting" om alle nog zachte moleculen uit te harden. De plaat heeft nu groeven en lijnen zoals een etsplaat.
De graficus inkt de plaat in, en slaat deze of, om als diepdrukplaat af te drukken, of.....
de graficus rolt het oppervlak in met inkt en drukt deze af als een diepdrukplaat.

Belichtingsapparatuur

  • Contact-raam. Dit kan op meerdere manieren. In de foto-handel is een kontaktraam te koop (ongeveer A4) formaat. Een klapraam met glas aan de bovenkant en een schuimbed aan de onderkant. Dit is ook zelf te maken door een plaat plasticschuim te nemen. Daarop komt de fotopolymeerplaat, het transparant en vervolgens de glasplaat. Het geheel kan worden samengeklemd met beugels, of de glazen plaat kan worden verzwaard met gewichten. Het enige dat van belanf is, is dat er geen lichtspleet is tussen het transparant en de fotopolymeerplaat. Professionele vacuumramen zijn uiteraard beter geschikt.
  • Belichting. Er kan worden gewerkt met zonlicht, maar dat is niet altijd beschikbaar en het vasstellen van belichtingstijden is moeilijk. Kant en klare belichtingsunits kunnen worden gebruikt, zowel met UV-puntlicht, als met UV-buislampen. Men kan ook eenvoudig beginnen met een UV-lamp en voorschakelapparaat. (Polymetaal # 022545)

Solarplate in Diepdruk, de hoofdlijnen:
Doe wat talkpoeder op de plaat. (om plakken te voorkomen)
Veeg het teveel aan poeder van de plaat
Plaats het aquatint raster met de beeldzijde naar beneden op de solarplate tussen het glas en de schuimlaag.
Een raster is niet nodig als het een lijntekening betreft.
Klem e.e.a. vast en belicht de plaat.
Het klemmen wordt gedaan om een luchtspleet te voorkomen tussen het raster en de solarplate. Als het klemraam horizontaal is, kunnen er i.p.v. klemmen ook gewichten worden gebruikt. Belichting kan plaatshebben in zonlicht maar ook in een UV-belichtingskast.
Na het weghalen van het raster, wordt het transparant, met beeldzijde naar beneden, op de solarplate gelegd.
Klem het raam en belicht de plaat.
Neem de beschermingslaag weg (indien aanwezig) en was de plaat met water (+een beetje soda)
Na het droogmaken, volgt de nabelichting en kan de plaat ingeinkt worden.
Nabelichting is heel belangrijk, om alle resterende monomere moleculen in de plaat uit te harden..
Sla de plaat af met tarlatan en dan met bladen uit he ttelefoonboek.
Afdrukken

Voor diepdruk is de fotopolymeerfilm een goed en goepkoper alternatief. Deze films worden geleverd op een rol en heten "ImagOn-Ultra" "Puretch" "Z*Acryl-film" "Photec" etc. Traditioneel worden deze films in de elctronische industrie gebruikt om gedrukte bedrading te maken. Fotopolymeer platen zijn van oorsprong ontwikkeld voor de commerciele drukkerijen, voor "Flexografie" (Alternatief voor loden/zinken cliché's en loden letters, vooral voor het bedrukken van karton e.d.). De fotopolymeerlaag van een plaat is zeer geschikt voor hoogdruk, maar veel dikker dan nodig, voor diepdruk. Fotopolymeer films zijn ongeveer 30 -50 microns dik ( 0,03 - 0,05 mm). Films zijn te dun voor hoogdruk, maar kunnen zeer wel voor diepdruk worden gebruikt. Zowel voor "Intaglio Type" (=fotopolymeerlaag is de inktdrager) als in de vorm van etsgrond.
Fotopolymeerfilms worden op een ondergrond gelamineerd, normaal een koperplaat.

Het maken van een hoogdrukplaat met solarplate en een niet doorzichtige film.
Het "openkrassen" van een niet doorzichtige film.
Het afpellen van de plastic beschermlaag van de solarplate. (indien aanwezig)
Het plaatsen van de film op de plaat
Belichten van de plaat in de zon (of met een belichtingskast)
Gieten van water (+iets soda) op de plaat
Borstelen van de plaat. Het water wast de onbelichte fotopolymeer uit.
Na het drogen moet de plaat nabelicht worden, om alle resterende fotopolymeer uit te harden. Spoel de plaat schoon en maak deze droog met papier.
Met een haardroger wordt de plaat gedroogd (of in een droogkast)
Het relief in de plaat is duidelijk zichtbaar in strijklicht.
Inkt de plaat in. Deze kan worden afgedrukt op een hoogdrukpers (ook op de meeste etspersen) of met een lepel of baren (Japanse methode)

Bovenstaande geeft alleen maar een globaal overzicht van het werken met solar plates. Meer informatie kan worden gevonden in de volgende boeken:

  • Printmaking in the sun. An Artist's Guide to Making Professional-Quality Prints using the Solarplate Method. Written by Dan Welden and Pauline Muir. 2001 Watson-Guptill New York.
  • Printmaking with Photopolymer Plates. A new, safe, versatile printmaking technique for artists and students. Written by Dianne Longley. 1998 Illumination Press. Adelaide.