Natuurlijke eigenschappen van lithostenen.


De volgende tekst is vertaald van "The Tamarind Book of Lithography: Art & Techniques" geschreven door Garo Antreasian en Clinton Adams, gepubliceerd door Harry N. Abrams, Inc. New York. Standard Book Number: 8109-0496-9 (Hard cover) 8109-9017-2 (Paper back)
Lithografische steen heeft een dichte, compacte struktuur, maar toch poreus. Ze dienen voorzichtig behandeld te worden omdat ze hard en breekbaar zijn. Stenen moeten een zekere dikte hebben om de druk van de pers te kunnen weerstaan. Kleine stenen (tot ongeveer 23x35cm dienen een minimale dikte te hebben van 4 cm. Grotere stenen moeten soms wel 7 tot 10cm dik zijn om er veilig mee te kunnen werken. Dunnere stenen worden vaak gekit op een andere steen om deze sterk genoeg te maken om er mee te kunnen drukken.
De kleur van een steen is een indicatie van de kwaliteit en hardheid. De volgende zeven kleuren/kwaliteiten worden onderscheiden voor grafisch werk:

  1. Blue stones. (blauwe stenen). Deze stenen zijn het oudst, meest compact en de donkerste van alle lithostenen. Ze zijn blootgesteld geweest aan extreem hoge druk. Ze hebben de donkere kleur gekregen (pigment) vanwege de toevoeging van mineralen tijdens het ontstaan van de steen. Doordat deze stenen, dichter, puurder en zeldzamer zijn dan de andere stenen, waren deze stenen in het verleden zeer kostbaar en werden gebruikt om in te graveren. Ze zijn over het algemeen te donker voor de tekeningen van hedendaagse lithograaf.
  2. Dark gray stones.(donkergrijze stenen). Deze stenen zijn ook zeldzaam, al zijn ze wat lichter in kleur dan de blauwe stenen. Ze zijn echter nog te donker voor de lithograaf om gemakkelijk fijne toonverschillen op de steen te kunnen zien. Ze zijn uitstekend te gebruiken voor gravures, volvlakdrukken en lijnwerk.
  3. Medium gray stones. (middelgrijze stenen) Deze stenen zijn favoriet onder de lithografen. De verschillende toonwaardes kunnen gemakkelijk worden onderscheiden op de steen. De stenen zijn echter minder hard dan de vorige catagorieƫen, ze kunnen goed worden geƫtst met sterk zuur, zonder dat het oppervlak "grof" wordt. Vandaag de dag is deze kwaliteit zeldzaam en kostbaar. Met deze stenen kunnen grote oplages worden gedrukt met een verbazingwekkende stabiliteit in de hele editie. (Noot Hugo Bos; De stenen van de groeve van Maurice Dumas behoren tot deze catagorie)
  4. Light grey stones. (lichtgrijze stenen) Deze stenen zijn licht- , zachtgrijs. In de grijze soort behoren deze stenen tot de jongste kalksteensoorten. Deze soort komt meer voor dan de middelgrijze steen en kan worden gebruikt voor allerelei soorten werk. Soms kunnen er in de steen fossielen worden aangetroffen.
  5. Hard yellow stones (leverkleurige stenen, "donker-geel") Deze stenen hebben een "warme geel-bruine kleur". Deze stenen hebben niet de dichte struktuur als de grijze soorten, maar ze zijn toch geschikt voor de meeste soorten werk. De meeste stenen die naar de Verenigde Staten zijn vervoerd, waren van deze kwaliteit. De stenen zijn relatief zacht en kunnen niet een sterke etsing verdragen zonder "korrelig" te worden aan het oppervlak. De fijne natuurlijke "grein-struktuur" van grijze stenen geldt niet voor gele stenen; krijttekeningen en het fijn gebruik van tusche op dergelijke stenen geeft iets minder scherpe afdrukken.
  6. Soft Yellow stones. (gele stenen) Deze stenen zijn nog lichter in kleur en zachter dan de voorgaande catagorie. De dichtheid van de stenen is vaak niet homogeen. De stenen bevatten vaak kiezelaarde (silica) (zandverbinding), ijzeroxide, en andere onzuiveerheden. Sommige onzuiverheden zijn beter bestand teken het etszuur dan het andere, waardoor het oppervalk wat ruw wordt en sommige delen van het beeld kan onderetsen. Gele stenen zijn alleen te gebruiken voor grovere tekeningen en zijn niet aan te bevelen voor procedures waarbij regelmatig de steen gecorrigeerd moet worden. Lijnwerk en "overdrukken" gaat redelijk goed van gele steen.
  7. White stones. (witte stenen) Deze stenen zijn het kortst gelden gevormd en hebben de minste voorkeur voor de lithograaf. Ze zijn kalkwit en heben vaak verontreinigingen. Deze stenen zijn vaak ongeschikt om betrouwbare drukresultaten te leveren. Ze worden alleen gebruikt als er een tekort is aan goede stenen, en alleen voor het eenvoudigste drukwerk.

Evenals kleur, hebben lithografische stenen nog andere kenmerken die de kwaliteit en drukresultaat bepalen:

  1. IJzer Dit is aan het oppervlak van de steen zichtbaar als een band, brede streep met een donkergrijze kleur of een zwakke roodbruine kleur. Deze sporen zijn ontstaan tijdens de vorming van de steen door inwerking van ijzer in verschillende stadia van oxidatie. Soms is het hinderlijk zichtbaar, maar het komt nauwelijks voor dat het invloed heeft op de drukkwaliteiten van de steen.
  2. Kwartskristallen. Het betreft hier kleine clusters van kwarts- of gipskristallen. Ze nemen geen vet aan, en zijn veel harder dan de omgeving, waardoor ze kunnen zorgen voor ongelijke etsing. De meeste stenen worden echter zo gemaakt dat de kwartsinsluitingen worden vermeden. Als ze echter wel aan het oppervlak verschijnen heeft de lithograaf geen andere keuze dan de kwartskristallen in z'n afbeelding te verwerken.
  3. IJzer- en koper pyriet. Deze zijn zichtbaar als kristallijne haarlijnen die lijken op scheuren over het oppervlak van de steen. Koperpyriet is herkenbaar omdat er normaal gesproken een geelachtige oxide zichtbaar is aan beide kanten van de lijn. Evenals kwarts zijn deze lijnen harder dan de omgeving. Ze zijn echter te tolereren omdat de lijnen zo dun zijn. In sommige gevallen zullen ze inkt accepteren en drukken als een fijne lijn, en in een ander geval zullen ze inkt afstoten en drukken als witte lijnen.
  4. Fossielen. Deze kunnen verschijnen als kleine witachtige vlekken en bloemachtige patronen in het oppervlak van de zachtere stenen. Bij sommige stenen is het gehele oppervlak er mee bedekt. Deze stenen kunnen alleen voor zeer eenvoudig werk worden gebruikt; het vlekkerige oppervlak, dat visueel lastig is tijdens het tekenen, kan zeer onvoorspelbaar reageren op etsingen.

 


Gebruik de "terugknop" om terug te gaan naar de hoofdpagina van lithostenen.