Natuurlijke eigenschappen van
lithostenen.
De volgende tekst is vertaald van "The Tamarind Book of
Lithography: Art & Techniques" geschreven door Garo Antreasian en
Clinton Adams, gepubliceerd door Harry N. Abrams, Inc. New York.
Standard Book Number: 8109-0496-9 (Hard cover) 8109-9017-2 (Paper
back)
Lithografische steen heeft een dichte, compacte struktuur, maar toch
poreus. Ze dienen voorzichtig behandeld te worden omdat ze hard en
breekbaar zijn. Stenen moeten een zekere dikte hebben om de druk van
de pers te kunnen weerstaan. Kleine stenen (tot ongeveer 23x35cm
dienen een minimale dikte te hebben van 4 cm. Grotere stenen moeten
soms wel 7 tot 10cm dik zijn om er veilig mee te kunnen werken.
Dunnere stenen worden vaak gekit op een andere steen om deze sterk
genoeg te maken om er mee te kunnen drukken.
De kleur van een steen is een indicatie van de kwaliteit en hardheid.
De volgende zeven kleuren/kwaliteiten worden onderscheiden voor
grafisch werk:
- Blue stones. (blauwe stenen). Deze stenen zijn
het oudst, meest compact en de donkerste van alle lithostenen. Ze
zijn blootgesteld geweest aan extreem hoge druk. Ze hebben de
donkere kleur gekregen (pigment) vanwege de toevoeging van
mineralen tijdens het ontstaan van de steen. Doordat deze stenen,
dichter, puurder en zeldzamer zijn dan de andere stenen, waren
deze stenen in het verleden zeer kostbaar en werden gebruikt om in
te graveren. Ze zijn over het algemeen te donker voor de
tekeningen van hedendaagse lithograaf.
- Dark gray stones.(donkergrijze stenen). Deze stenen
zijn ook zeldzaam, al zijn ze wat lichter in kleur dan de blauwe
stenen. Ze zijn echter nog te donker voor de lithograaf om
gemakkelijk fijne toonverschillen op de steen te kunnen zien. Ze
zijn uitstekend te gebruiken voor gravures, volvlakdrukken en
lijnwerk.
- Medium gray stones. (middelgrijze stenen) Deze stenen
zijn favoriet onder de lithografen. De verschillende toonwaardes
kunnen gemakkelijk worden onderscheiden op de steen. De stenen
zijn echter minder hard dan de vorige catagorieƫen, ze kunnen
goed worden geƫtst met sterk zuur, zonder dat het oppervlak
"grof" wordt. Vandaag de dag is deze kwaliteit zeldzaam en
kostbaar. Met deze stenen kunnen grote oplages worden gedrukt met
een verbazingwekkende stabiliteit in de hele editie. (Noot Hugo
Bos; De stenen van de groeve van Maurice Dumas behoren tot deze
catagorie)
- Light grey stones. (lichtgrijze stenen) Deze stenen
zijn licht- , zachtgrijs. In de grijze soort behoren deze stenen
tot de jongste kalksteensoorten. Deze soort komt meer voor dan de
middelgrijze steen en kan worden gebruikt voor allerelei soorten
werk. Soms kunnen er in de steen fossielen worden
aangetroffen.
- Hard yellow stones (leverkleurige stenen, "donker-geel")
Deze stenen hebben een "warme geel-bruine kleur". Deze stenen
hebben niet de dichte struktuur als de grijze soorten, maar ze
zijn toch geschikt voor de meeste soorten werk. De meeste stenen
die naar de Verenigde Staten zijn vervoerd, waren van deze
kwaliteit. De stenen zijn relatief zacht en kunnen niet een sterke
etsing verdragen zonder "korrelig" te worden aan het oppervlak. De
fijne natuurlijke "grein-struktuur" van grijze stenen geldt niet
voor gele stenen; krijttekeningen en het fijn gebruik van tusche
op dergelijke stenen geeft iets minder scherpe afdrukken.
- Soft Yellow stones. (gele stenen) Deze stenen zijn nog
lichter in kleur en zachter dan de voorgaande catagorie. De
dichtheid van de stenen is vaak niet homogeen. De stenen bevatten
vaak kiezelaarde (silica) (zandverbinding), ijzeroxide, en andere
onzuiveerheden. Sommige onzuiverheden zijn beter bestand teken het
etszuur dan het andere, waardoor het oppervalk wat ruw wordt en
sommige delen van het beeld kan onderetsen. Gele stenen zijn
alleen te gebruiken voor grovere tekeningen en zijn niet aan te
bevelen voor procedures waarbij regelmatig de steen gecorrigeerd
moet worden. Lijnwerk en "overdrukken" gaat redelijk goed van gele
steen.
- White stones. (witte stenen) Deze stenen zijn het
kortst gelden gevormd en hebben de minste voorkeur voor de
lithograaf. Ze zijn kalkwit en heben vaak verontreinigingen. Deze
stenen zijn vaak ongeschikt om betrouwbare drukresultaten te
leveren. Ze worden alleen gebruikt als er een tekort is aan goede
stenen, en alleen voor het eenvoudigste drukwerk.
Evenals kleur, hebben lithografische stenen nog andere kenmerken
die de kwaliteit en drukresultaat bepalen:
- IJzer Dit is aan het oppervlak van de steen zichtbaar
als een band, brede streep met een donkergrijze kleur of een
zwakke roodbruine kleur. Deze sporen zijn ontstaan tijdens de
vorming van de steen door inwerking van ijzer in verschillende
stadia van oxidatie. Soms is het hinderlijk zichtbaar, maar het
komt nauwelijks voor dat het invloed heeft op de drukkwaliteiten
van de steen.
- Kwartskristallen. Het betreft hier kleine clusters van
kwarts- of gipskristallen. Ze nemen geen vet aan, en zijn veel
harder dan de omgeving, waardoor ze kunnen zorgen voor ongelijke
etsing. De meeste stenen worden echter zo gemaakt dat de
kwartsinsluitingen worden vermeden. Als ze echter wel aan het
oppervlak verschijnen heeft de lithograaf geen andere keuze dan de
kwartskristallen in z'n afbeelding te verwerken.
- IJzer- en koper pyriet. Deze zijn zichtbaar als
kristallijne haarlijnen die lijken op scheuren over het oppervlak
van de steen. Koperpyriet is herkenbaar omdat er normaal gesproken
een geelachtige oxide zichtbaar is aan beide kanten van de lijn.
Evenals kwarts zijn deze lijnen harder dan de omgeving. Ze zijn
echter te tolereren omdat de lijnen zo dun zijn. In sommige
gevallen zullen ze inkt accepteren en drukken als een fijne lijn,
en in een ander geval zullen ze inkt afstoten en drukken als witte
lijnen.
- Fossielen. Deze kunnen verschijnen als kleine
witachtige vlekken en bloemachtige patronen in het oppervlak van
de zachtere stenen. Bij sommige stenen is het gehele oppervlak er
mee bedekt. Deze stenen kunnen alleen voor zeer eenvoudig werk
worden gebruikt; het vlekkerige oppervlak, dat visueel lastig is
tijdens het tekenen, kan zeer onvoorspelbaar reageren op
etsingen.
Gebruik de "terugknop" om
terug te gaan naar de hoofdpagina van
lithostenen.